به گزارش پایگاه خبری و تخصصی شیرینی و شکلات، امروزه مساله حاشیه نشینی در کشور و کلانشهرها به ویژه مشهد به موضوعی جدی تبدیل شده است.
وجود بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) در مشهد، همجواری استان خراسان رضوی با کشور افغانستان، وجود شرایط کار و اشتغال بهتر در مشهد، این شهر را مقصد زایران، مهاجران و اتباع خارجی تبدیل کرده است که این موضوع افزایش حاشیه نشینی و معضلات آن را به دنبال داشته است.
به گفته مسوولان، شهر مشهد بیشترین جمعیت حاشیه‌نشینی را در بین سایر کلانشهرهای کشور دارد و روز به روز بر آمار آن افزوده می‌شود که برای رفع آن باید چاره ای اندیشید.
متاسفانه آمار دقیق و جامعی از تعداد جمعیت حاشیه نشین در مشهد و کشور وجود ندارد و مسوولان مربوطه آمار مختلفی در این خصوص اعلام کرده اند که با واقعیت موجود جامعه در تضاد است که در این خصوص باید بررسی های لازم و دقیق صورت گیرد تا بر این اساس بتوان برای مدیریت این معضل در مشهد به درستی برنامه ریزی کرد.
در این راستا دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد اقدام به برگزاری نخستین کنفرانس ملی «چالش‌های حاشیه‌نشینی و فرصت‌های بازآفرینی» به مدت ۲ روز در تاریخ هفدهم و هجدهم اردیبهشت ماه با حضور معاون وزیر راه و شهرسازی، رییس شورای اسلامی شهر مشهد، نماینده مردم قوچان و فاروج و سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی، نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی و سایر مسوولان استانی کرد.
در این کنفرانس آمار مختلفی از تعداد جمعیت حاشیه نشین در کشور و مشهد، علل افزایش حاشیه‌نشینی و راهکارهای آن مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
بیشتر بخوانید:
نخستین کنفرانس ملی چالش‌های حاشیه‌نشینی در مشهد گشایش یافت
سکونت هفت میلیون نفر در مناطق حاشیه شهرهای ایران
معاون وزیر راه و شهرسازی در این کنفرانس با بیان این که هم اینک جمعیت حاشیه‌نشین در ایران هفت میلیون نفر است که نسبت به جمعیت شهرنشین عدد قابل توجهی است، گفت: وضعیت حاشیه نشینی در ایران این گونه نباید باشد و این وضعیت باید کنترل شود که یکی از ابزارهای کنترل حاشیه نشینی، چگونگی کنترل ساخت و سازهای غیرمجاز است که بخشی از آن به سوداگری زمین برمی گردد، توسط مدیریت شهری است.
دکتر عبدالرضا گلپایگانی با اشاره به این که از جمعیت حدود سه میلیون و ۴۰۰ نفری کلانشهر مشهد، یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر در حاشیه شهر مشهد در سکونتگاه‌های غیر رسمی زندگی می‌کنند، افزود: مشهد بیشترین جمعیت حاشیه نشینی را در کشور دارد و این مساله می‌تواند به عنوان پایان نامه ارشد و دکتری در دانشگاه‌ها مورد بررسی و پژوهش قرار گیرد تا به نظام اجرایی و نظام قانونگذاری کمک کند تا مسیرش را در یک راه روشن‌تر ادامه دهد.
حاشیه‌نشینی حاصل نظام برنامه‌ریزی نادرست است
وی ادامه داد: حاشیه‌نشینی حاصل نظام برنامه‌ریزی نادرست است. اگر ما یک نظام برنامه‌ریزی از لایه آمایش سرزمین تا لایه برنامه ریزی شهری و لایه مدیریت زمین کارآمد و درست داشته باشیم قاعدتاً نباید حاشیه نشینی اتفاق بیفتد.
مدیر عامل شرکت بازآفرینی شهری ایران بیان کرد: در شرق ایران از مشهد تا چابهار مشکل حاشیه نشینی بیشتر از سایر نقاط کشور است. که یکی از دلایل آن تغییرات اقلیمی از جمله خشکسالی در سه یا چهار دهه اخیر در شرق کشور، جنگ بلند مدت و ۵۰ ساله در کشور افغانستان و مهاجرت مردم این کشور به مشهد، موضوع قاچاق مواد مخدر و حضور ناامن کننده فضا توسط باندهای قاچاق در حد فاصل خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان و مهاجرت مردم این مناطق به حاشیه شهرها از جمله علل افزای جمعیت حاشیه نشینی شده است.
گلپایگانی افزود: این که اکنون حاشیه نشینی اتفاق افتاده و برای مدیریت آن چه باید کرد موضوعی است که باید مورد پژوهش قرار گیرد. در دهه های گذشته رویکرد، رویکرد مقابله با حاشیه نشینی بود اما امروزه ما نظام حاشیه نشینی را مبتنی بر شهروند محسوب کردن حاشیه نشینان و ارائه خدمت به آنها می‌دانیم.
وی ادامه داد: اگر جمعیت حاشیه‌نشینی مشهد ساماندهی نشود و سرانه خدماتی آنان تامین نشود و آنها را به رسمیت نشناسیم حتما به وضعیت بدتری از جمله گسترش فقر و آسیبهای اجتماعی منجر خواهد شد که جبران آن دشوارتر و هزینه برتر خواهد بود.
بیشتر بخوانید:
معاون وزیر راه و شهرسازی: دانشگاه‌ها باید به حاشیه‌نشینی مشهد بپردازند
آمار واقعی حاشیه‌نشینان کشور ۲۰ میلیون نفر است
سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس، نیز در این کنفرانس با اشاره به آمار ارائه شده توسط معاون وزیر راه و شهرسازی در این کنفرانس مبنی بر وجود هفت میلیون حاشیه‌نشین در کشور، این آمار را غیرواقعی دانست و مدعی شد: جمعیت حاشیه‌نشین در کشور بین ۱۶ تا ۲۰ میلیون نفر است. آنچه مهم است این است که ما یک داده مناسب و یک تعریف مناسب از حاشیه‌نشینی نداریم.
علی آذری با تاکید بر اینکه ایران یک کشور توسعه‌نیافته نیست، بلکه درگیر توسعه نامتوازن است، خواستار سنت‌شکنی و اصلاح ساختارهای ناکارآمد شد.
وی با اشاره به تصویب قانون درآمدهای پایدار شهرداری‌ها و دهیاری‌ها در سال ۱۴۰۱، تمرکز درآمدها در پایتخت را از عوامل اصلی حاشیه‌نشینی دانست و ادامه داد: یکی از دلایل حاشیه‌نشینی این بود که تمرکز در پایتخت بود، یعنی تمام درآمدهای کشور اول باید در پایتخت می‌رفت.
توسعه نامتوازن ریشه مشکلات
نماینده مردم قوچان و فاروج در مجلس شورای اسلامی نیز در این کنفرانس علمی در سخنانی به بررسی ابعاد پنهان مساله حاشیه‌نشینی و اسکان غیرمجاز در کشور پرداخت و بر لزوم نگرشی جامع‌تر برای حل این معضل تاکید کرد.
علی آذری، با انتقاد از عملکرد سه قوه در حکمرانی، اشتباهات اساسی در تعریف توسعه را ریشه اصلی مشکلات دانست.
وی شتاب‌زدگی در شهرسازی را عامل اصلی شکل‌گیری حاشیه‌نشینی دانسته و ادامه داد: ما در شهرسازی خود شتاب‌زده عمل کردیم و این شتاب‌زدگی باعث شد که امروز درگیر مساله حاشیه‌نشینی شویم.
بیشتر بخوانید:
معاون وزیر راه: شهرداری‌ها با شدت بیشتری در پیشگیری از حاشیه‌نشینی فعال باشند
مجلس و دولت، نیازمند ریل‌گذاری کارشناسی
نماینده مردم قوچان و فاروج در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اهمیت قوانین و نقش مجلس در مدیریت حاشیه‌نشینی، بر ضرورت توجه به زمان، محیط و مکان در تدوین قوانین تاکید کرد و گفت: برگزاری همایش‌هایی از این دست فرصتی برای تبادل نظر و ارائه راهکارهای عملی است.
وی افزود: حاشیه‌نشینی به حوزه دولت برمی‌گرد و دولت و مجلس باید برای استادان و دانشجویان با ریل‌گذاری و با کارشناسی خط مشی دهیم اما این دولت چابک نیست و عدم چابکی دولت ارتباط معناداری با حاشیه‌نشینی دارد تمام هزینه هایی که باید صرف عمران و آبادای و پیشگیری از شتاب زدگی بشود
آذری ضمن انتقاد از عملکرد دولت در زمینه مدیریت حاشیه‌نشینی، عدم چابکی دولت و صرف هزینه‌ها در پروژه‌های غیرضروری را از عوامل تشدید این مشکل برشمرد. و ادامه داد: تمام هزینه‌هایی که باید صرف عمران و آبادانی و پیشگیری از شتاب‌زدگی بشود، در یک برجی در یک شهری ساخته می‌شود که این برج چه خاصیتی می‌تواند داشته باشد؟
وی در پایان با اشاره به مشکل خشکسالی و مهاجرت روستاییان، خواستار چابک‌سازی دولت و هدایت هزینه‌ها به سمت توسعه و پیشگیری از مهاجرت‌های بی‌هویت شد.
آمارهای غلط، برنامه‌ریزی برای حاشیه شهر را مختل می‌کند
نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی نیز در این کنفرانس علمی با انتقاد از آمارهای نادرست ارائه شده درباره جمعیت حاشیه‌نشین مشهد، گفت: این آمارها مانع برنامه‌ریزی صحیح برای این مناطق است.
احسان عظیمی‌راد با تشریح هشت مسئله اساسی در حاشیه شهر مشهد، خواستار توجه ویژه مسئولان و پژوهشگران به این مشکلات شد.
وجود حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر تبعه در حاشیه شهر مشهد، نیازمند ارائه آمار دقیق و برنامه‌ریزی‌های واقع‌بینانه است
وی با اشاره به آمارهای ارائه شده توسط معاون وزیر راه و شهرسازی درباره جمعیت اتباع ساکن در حاشیه شهر مشهد، این آمارها را “خنده‌دار” خواند و ادامه داد: چطور ممکن است که معاون وزیر راه و شهرسازی هنوز نداند که در مشهد و حاشیه شهر آن چقدر اتباع و چقدر حضور بقیه مردم را داریم؟
نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی بیان کرد: ما الان حدود ۶ میلیون جمعیت داریم، بعد مسوولان می‌گویند یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر جمعیت داریم؟
عظیمی‌راد تاکید کرد که وجود حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر تبعه در حاشیه شهر مشهد، نیازمند ارائه آمار دقیق و برنامه‌ریزی‌های واقع‌بینانه است.
لزوم همراهی آستان قدس و اوقاف در حل مشکل زمین‌های وقفی و آستانه‌ای
نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی، مشکل آستانه بودن و یا وقفی بودن زمین‌ها را یکی از چالش‌های بزرگ در حاشیه شهر مشهد دانست و خواستار همراهی اداره اوقاف و آستان قدس رضوی در حل مشکل سکونتگاه‌های غیررسمی شد.
وی تاکید کرد که بدون همکاری این نهادها، حل مشکل حاشیه نشینی امکان‌پذیر نخواهد بود.
عظیمی‌راد، حدود و ثغور نامشخص حاشیه‌نشینی، طرح‌های تفصیلی و جامع ناکارآمد، و عدم مدیریت صحیح را از دیگر مشکلات حاشیه شهر مشهد برشمرد.
وی با انتقاد از تمدید طرح تفصیلی و جامع مشهد تا سال ۱۴۱۲، خواستار اصلاح و بازنگری سریع این طرح شد.
راهکارهای پیشنهادی و پایان حاشیه‌نشینی با ایجاد شهرهای اقماری
نماینده مردم مشهد در مجلس، گسترش طرح تفصیلی و جامع، بازنگری طرح‌های توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی، و تدوین یک قانون خوب و قابل اجرا را از جمله راهکارهای پیشنهادی برای حل مشکل حاشیه‌نشینی دانست.
وی همچنین بر ضرورت توجه به واقعیت‌های حاشیه‌نشینی، مدیریت موضوع اقتصاد و درآمد و حضور اتباع، و تسریع در اجرای پروژه چهار هزار و ۵۲ واحدی در مشهد تاکید کرد.
عظیمی‌راد ، ایجاد شهرهای اقماری مانند توس و تبادکان را راهکاری برای پایان دادن به حاشیه‌نشینی در مشهد دانست و از تصویب این طرح در مشهد و انجام هماهنگی‌های لازم در وزارت کشور خبر داد.
وی در پایان، پنج طرح پیشنهادی برای انجام پژوهش توسط دانشگاه آزاد اسلامی ارائه کرد که شامل “ارائه راهکار در خصوص سند زدن زمین‌های آستانه‌ای و وقفی”، “طرح مهاجرت داخلی”، “طرح بازنگری مجموعه قوانین”، “استفاده از فناوری هوش مصنوعی در راستای پیشرفت‌ها در حاشیه شهر”، و “طرح سازمان ملی مهاجرت” است.
لزوم برنامه‌ریزی برای کلانشهر ۶ میلیونی
رییس شورای اسلامی شهر مشهد، در این کنفرانس ملی با اشاره به اهمیت حاشیه‌نشینی و لزوم مشارکت فضاهای علمی و دانشگاهی در حل مسائل شهری، به آمار واقعی جمعیت مشهد اشاره کرد و گفت: مشهد باید به عنوان یک کلانشهر با جمعیتی بالغ بر ۶ میلیون نفر برنامه‌ریزی شود.
مهدی ناصحی با بیان این که آمار رسمی جمعیت مشهد سه میلیون و ۵۰۰ هزار نفر است که مربوط به سرشماری سال ۱۳۹۵ است، اظهار داشت: این آمار مبنای تخصیص بودجه به شهر مشهد قرار می‌گیرد، در حالی که با احتساب نرخ متوسط رشد جمعیت کشور، جمعیت شهر مشهد تا سال ۱۴۰۴ به چهار میلیون و ۲۰۰ هزار نفر می‌رسد.
۴۰۰ هزار نفر اتباع خارجی مجاز و ۲ برابر این تعداد، اتباع غیرمجاز در مشهد حضور دارند.
وی افزود: علاوه بر این، ۴۰۰ هزار نفر اتباع خارجی مجاز و ۲ برابر این تعداد، اتباع غیرمجاز در مشهد حضور دارند. همچنین، سالانه ۳۰ میلیون زائر ایرانی و خارجی به مشهد سفر می‌کنند که این شهر را به یک کلانشهر با جمعیتی بالغ بر پنج میلیون و ۶۰۰ هزار نفر تبدیل می‌کند.
رییس شورای شهر مشهد با اشاره به اینکه روزانه حدود ۱۵۰ هزار نفر از شهرهای اقماری اطراف مشهد برای کار و فعالیت به این شهر تردد می‌کنند، تاکید کرد: برنامه‌ریزان شهری باید برای کلانشهر مشهد با جمعیت ۶ میلیون نفر برنامه‌ریزی کنند.
ناصحی با بیان اینکه روزانه ۲ هزار تن زباله در مشهد جمع‌آوری می‌شود، گفت: ما از ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر پول دریافت می‌کنیم، اما برای ۶ میلیون نفر در مشهد هزینه می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه جابه‌جایی جمعیت و مهاجرت در مشهد امری طبیعی است، خاطرنشان کرد: مسوولان به دنبال ارتقای ظرفیت مشهد به عنوان حرم امن رضوی هستند.
رییس شورای شهر مشهد از دانشجویان و اساتید خواست در پژوهش‌های خود، مبتنی بر آمار دقیق کار کنند و با ارائه راهکارهای عملیاتی، به حل مسائل روزمره شهر کمک کنند.
ناصحی همچنین با اشاره به وجود جمعیت ناشناس و بی‌هویت در مشهد، گفت: مدیریت شهری مسوول ارائه خدمت به همه مردم با هر رنگ، زبان، دین و مذهبی است و نمی‌توان به بهانه پیشگیری از توسعه حاشیه‌نشینی، از خدمت‌رسانی به این افراد خودداری کرد.
وی یکی از راهکارهای حل معضل حاشیه‌نشینی را تعریف کاربری در حریم متصل به شهر دانست و تاکید کرد: اگر زمین‌های خالی در حریم شهر متعلق به دولت باشد، باید برای آنها کاربری تعریف شود تا از ساخت و سازهای غیرمجاز جلوگیری شود. این زمین‌ها می‌توانند برای کاربری‌های گردشگری، دانشگاه و غیره اختصاص یابند و به فرصتی برای تولید منابع تبدیل شوند.
ناصحی در پایان با تاکید بر لزوم توجه به نسل فعلی و آینده، گفت: ما حق نداریم با ایجاد محدودیت‌های اضافی، نسل فعلی را فدای نسل آینده کنیم و نباید نسل آینده را با سوء مدیریت خود متضرر کنیم.
نسبت حاشیه‌نشینی به شهرنشینی در مشهد ۳۵ درصد است
معاون هماهنگ‌کننده انتظامی خراسان رضوی گفت: میزان جمعیت حاشیه نشین در مشهد و خراسان رضوی ۳۵ درصد است این در حالی است که میانگین کشوری آن ۱۳ درصد است و مشهد بیش از سه برابر میانگین کشوری است.
سرهنگ جواد جهانشیری افزود: این نگاه مساله محوری که در دانشگاه آزاد اسلامی رقم خورده و در این راستا به مساله حاشیه نشینی پرداخته اند اتفاق مثبتی است یعنی راه را درست رفته ولی خروجی و تحقیقات چقدر می تواند در تصمیم سازی به مسوولان تصمیم گیرنده اقدامات بازآفرینی انجام شود، موثر است و باید عملیاتی و کاربردی بودن تحقیقات مورد توجه قرار گیرد.
وی ادامه داد: ایجاد امنیت پایدار از مرز تا عمق ان در استان است و اولویت مشهد است اگرچه موضوع حاشیه نشینی را در نیشابور، سبزوار، قوچان، تربت حیدریه می بینیم و شاید مساله حاشیه نشینی در این شهرها کمتر باشد اما الان باید مدیریت و برنامه ریزی داشته باشند و در معماری و مهندسی شهری خود به آن توجه کنند.
هم اینک هشت پهنه و ۶۶ سکونتگاه در مشهد و چند سکونت گاه دیگر در شهرستان‌ها به عنوان سکونتگاه هایی در حاشیه شهر داریم که این سکونتگاه‌ها یک بخش از مراکز بی‌هویت‌ها، اتباع غیرمجاز، مهاجرت‌های افراد از استان های دیگر شده است
معاون هماهنگ‌کننده انتظامی خراسان رضوی گفت: هم اینک هشت پهنه و ۶۶ سکونتگاه را در مشهد و چند سکونت گاه دیگر در شهرستان‌ها به عنوان سکونتگاه هایی در حاشیه شهر داریم که این سکونتگاه‌ها یک بخش از مراکز بی‌هویت‌ها، اتباع غیرمجاز، مهاجرت‌های افراد از استان های دیگر شده است.
جهانشیری افزود: در مطالعاتی که انجام شده بر اساس آماری که داریم این مراکز به عنوان مناطق مجرم پرور می‌شناسیم نه مجرم خیز چراکه آن عدم توازنی که در معماری شهری وجود دارد و وجود تبعیض در ایجاد اماکن تفریحی، پارک‌ها و غیره باعث می شود این مناطق مجرم پرور شوند.
وی ادامه داد: در راستای حل این مساله باید از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی کمک گرفت و از فناوری های نوین برای کنترل مجرمین باید استفاده کرد.
هشدار در مورد ابرچالش حاشیه‌نشینی: نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی ریشه اصلی مشکل
دبیر علمی کنفرانس ملی چالش‌های حاشیه‌نشینی و فرصت‌های بازآفرینی، در سخنرانی خود در این کنفرانس، حاشیه‌نشینی را فراتر از یک مساله کالبدی دانست و آن را یک ابرچالش چندوجهی مرتبط با حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی، مدیریتی، حقوقی، سیاسی و حتی بهداشت و سلامت میلیون‌ها نفر عنوان کرد.
دکتر ساناز سعیدی‌مفرد، انباشت نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی، فقر ساختاری، توسعه‌های نامتوازن شهری و مهاجرت‌های بی‌برنامه را از جمله عوامل اصلی افزایش حاشیه‌نشینی برشمرد و افزود: در کنار این چالش‌ها، فرصت‌ها و ظرفیت‌های بالقوه‌ای در مناطق حاشیه‌نشین وجود دارد که غالباً نادیده گرفته می‌شوند.
دانشگاه آزاد اسلامی به دنبال حل مسئله حاشیه‌نشینی با رویکرد علمی و کاربردی
سعیدی‌مفرد با اشاره به نقش دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان یک دانشگاه حل مسئله، از تدوین بیش از ۵۰ عنوان برنامه علمی در سطح ملی از سال ۱۳۹۵ خبر داد.
وی افزود: موضوع حاشیه‌نشینی یکی از این برنامه‌هاست که این کنفرانس ملی، یکی از مهمترین دستاوردهای آن محسوب می‌شود.
به گفته دبیر علمی کنفرانس، ایجاد بستر تعاملی میان دانشگاه‌ها، سازمان‌ها، دستگاه‌های اجرایی و جوامع محلی، ارائه راهکارهای اجرایی مبتنی بر تجربه و دانش بومی و تدوین نقشه راهی برای هم‌افزایی، از اهداف اصلی برگزاری این کنفرانس است.
بازآفرینی، فراتر از نوسازی کالبدی
سعیدی‌مفرد با تاکید بر اهمیت بازآفرینی در کنار پرداختن به چالش‌ها، بیان کرد: بازآفرینی فقط نوسازی کالبدی نیست، بلکه احیای اعتماد، اعتقاد، کرامت انسانی و حق استفاده از زندگی برابر برای همه است.
وی با اشاره به حضور بیش از ۷۰ استاد برجسته از دانشگاه‌های سراسر کشور در کنفرانس، بر رویکرد میان‌رشته‌ای و چندوجهی در بررسی این ابرچالش تاکید کرد و ابراز امیدواری کرد که این گردهمایی به توسعه شهری پایدار، متوازن و عدالت‌محور کمک کند.
دیدگاه خود را بیان کنید